‌ماده 1 - تعاریف و اصطلاحات: 1 - مصلحت وقف: تأمین نظر واقف و منافع موقوف علیهم با رعایت غبطه موقوفه. 2 - متصرف: حسب مورد زارعان صاحب نسق یا قائم‌مقام قانونی آنان، مالکان اعیان و اشخاصی که به گونه‌ای عرصه و یا عرصه و اعیان موقوفه تبدیل یا‌فروخته شده را در ید و اختیار دارند. 3 - حقوق مکتسب متصرف: هر نوع حقی که برای متصرف تحت شرایط قانونی معینی حاصل شده باشد، از قبیل مالکیت اعیان، تحجیر، حقوق کسب و پیشه،‌حق نسق زارعانه، حفر چاه، غرس اشجار و مانند آن. 4 - مجوز شرعی: مجوزی که بر اساس ضوابط شرع مقدس اسلام در مورد تبدیل یا فروش اموال موقوفه توسط مجتهد جامع‌الشرایط صادر شده باشد. 5 - زارع صاحب نسق: کسی است که مالک زمین نیست و با دارا بودن یک یا چند عامل زراعتی شخصاً یا با کمک خانواده خود در اراضی موقوفه زراعت‌می‌نماید و مقداری از محصول را به صورت نقدی یا جنسی به عنوان اجاره‌بها به موقوفه می‌دهد و نسق مورد زراعت وی مشمول قوانین اصلاحات ارضی بوده‌است. 6 - زراعت: تولید محصول به وسیله عملیات زراعتی یا باغداری. 7 - مرتع: زمینی است اعم از کوه و دامنه یا زمینی مسطح که در آن نباتات علوفه‌ای به طور طبیعی روییده و در هر هکتار آن حداقل تعلیف سه رأس گوسفند یا‌معادل آن از انواع دامهای دیگر، در یک فصل چرا امکانپذیر باشد. 8 - بیشه یا قلمستان: زمینی است که در آن درختان غیر مثمر به وسیله اشخاص غرس شده و تعداد درخت در هر هکتار آن از هزار اصله تجاوز نماید. 9 - باغ: زمینی است که در آن درختان مثمر یا مو به وسیله اشخاص غرس شده و عرفاً باغ شناخته شود.

‌ماده 2 - ادارات اوقاف و امور خیریه و متولیان موقوفات: مکلفند با توجه به سوابق ثبتی موقوفات عامه‌ای را که به فروش رسیده یا به صورتی به ملکیت‌اشخاص درآمده باشد، صورت‌برداری و همراه با مستندات و دلایل به سازمان اوقاف و امور خیریه ارسال نمایند. سازمان اوقاف و امور خیریه موضوع را به‌کمیسیونی مرکب از فقهای صاحب‌نظر که با انتخاب وزیر نظر نماینده ولی فقیه در سازمان یاد شده تشکیل می‌شود ارجاع می‌کند کمیسیون مذکور نظر خود را در‌مورد جواز شرعی فروش یا تبدیل رقبات اعلام می‌نماید. در صورتی که تبدیل و فروش رقبه موقوفه به نظر کمیسیون با مجوز شرعی انجام شده باشد معامله‌تأیید می‌شود و در غیر این صورت نظر نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف و امور خیریه دایر بر بطلان سند فروش یا تبدیل موقوفه به سازمان ثبت‌اسناد و املاک کشور اعلام می‌شود تا ادارات ثبت نسبت به بطلان سند در سوابق ثبتی و دفاتر مربوط ثبت و صدور سند دید به نام موقوفه اقدام نمایند.

‌ماده 3 - پس از ابطال انتقالات بعد از وقف: اداره اوقاف و امور خیریه یا متولی با رعایت تبصره (4) ماده واحده قانون ابطال اسناد و فروش رقبات: آب و اراضی‌موقوفه، متصرف را برای تنظیم سند اجاره دعوت می‌نماید و در صورتی که متصرف ظرف سی (30) روز از تاریخ ابلاغ نظریه اوقاف برای تنظیم سند اجاره‌مراجعه ننماید به شرح زیر اقدام خواهند نمود: 1 - از متصرف قبلی با رعایت حقوق مکتسب او خلع ید شده و موقوفه با در نظر گرفتن صرفه و صلاح وقف به داوطلبان دیگر اجاره داده خواهد شد. 2 - در صورتی که در مورد میزان حقوق مکتسب قبلی بین او و اداره اوقاف و امور خیریه یا متولی اختلافی به وجود آید از طریق مراجع قضایی تعیین تکلیف‌خواهد شد. دادگاه‌ها این گونه موارد را خارج از نوبت رسیدگی و به صدور حکم مبادرت می‌نمایند.

‌ماده 4 - موقوفات مشمول این آیین‌نامه که به نحوی از انحا در رهن یا وثیقه یا تأمین و بازداشت اشخاص ثالث قرار گرفته به تبع ابطال اسناد مالکیت، آزاد‌خواهد شد. ادارات اوقاف هنگام تنظیم سند اجاره با استعلام از اداره ثبت محل، مراتب را به اطلاع اشخاص ذینفع خواهند رساند تا نسبت به استیفای حقوق‌خود از سایر اموال متعهد اقدام نمایند.

‌ماده 5 - در مورد موقوفات مزروعی مشمول قانون اجازه تبدیل به احسن و واگذاری دهات و مزارع موقوفه عام - مصوب 1350 - و سایر مراحل اصلاحات‌ارضی به ترتیب زیر عملخواهد شد: ‌الف - در صورتی که موقوفات یاد شده به دولت (‌وزارت کشاورزی) واگذار شده ولی تا کنون اسناد فروش آن به زارعان، تنظیم نشده نمایندگان اداره اوقاف و‌امور خیریه و اداره کشاورزی محل و متولیان مربوط در دفتر خانه اسناد رسمی حاضر و بطلان سند را در دفاتر وهامش سند قید و به وسیله دفترخانه یاد شده‌موضوع به اداره ثبت محل برای اصلاح اسناد اعلام خواهد شد. ب - هر گاه موقوفه مزروعی پس از انتقال به دولت با تنظیم سند رسمی به زارعان مربوط واگذار شده باشد ادارات اوقاف و امور خیریه و متولیان، صورت‌مشخصات و مستندات مربوط به این گونه موقوفات مزروعی را به اداره ثبت محل ارسال و ادارات ثبت مکلفند انتقالات یاد شده را کان‌لم‌یکن تلقی و پس از‌اصلاح دفاتر و سوابق ثبتی نسبت به صدور اسناد مالکیت به نام موقوفه اقدام و مراتب را به دفاتر اسناد رسمی اعلام کنند.

‌ماده 6 - پس از انجام موارد مندرج در بندهای "‌الف" و "ب" ماده (5)، ادارات اوقاف نسبت به موقوفات تصرف شده و متولیان نسبت به موقوفات تحت تولیت‌خود مطابق مفاد این آیین‌نامه با متصرفان و زارعان سند اجاره تنظیم خواهند نمود. مبلغ اجاره‌بها متناسب با مورد اجاره طبق نظر کارشناس یا خبره محلی تعیین‌خواهد شد. ‌تبصره 1 - چنانچه بعضی از زارعان صاحب نسق به علت فوت یا انتقال یا بنا به علل دیگری در حال حاضر در اراضی یاد شده زارعت ننمایند با وراث قانونی یا‌متصرفان فعلی رقبه قرارداد اجاره تنظیم خواهد شد. در تنظیم اسناد اجاره با این گونه متصرفان مفاد بند (3) از ماده (1) این آیین‌نامه مجری خواهد بود. ‌تبصره 2 - اگر زارعان صاحب نسق در این گونه اراضی چاه حفر نموده باشند، موقوفه در صورت امکان نسبت به خرید آن اقدام می‌نماید و در این صورت‌اجاره‌بهای زمین بر اساس اراضی آبی تعیین خواهد شد در غیر این صورت کارشناس یا خبره محلی در موقع تعیین اجاره‌بها، موضوع مالکیت چاه و عرف محل‌را ملحوظ خواهد داشت. ‌تبصره 3 - در صورتی که زارعان صاحب نسق بخشی از اراضی نسق زراعتی خود یا تمامی آن را به باغ یا قلمستان و بیشه تبدیل نموده باشند اداره اوقاف یا‌متولی بایستی با توجه به تعاریف ذکر شده در ماده (1) این آیین‌نامه نسبت به عرصه با آنان سند اجاره تنظیم نمایند. ‌تبصره 4 - در صورتی که موقوفات مزروعی موضوع این آیین‌نامه در محدوده خدمات شهری قرار گرفته و کاربری زراعی آن تغییر یافته یا قابل تغییر باشد برابر‌ماده (15) آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه - موضوع تصویب‌نامه شماره 95270 مورخ 1365.2.22 - و با تأیید مقامات‌ذیصلاح و تأمین و پرداخت حقوق مکتسب زارعان صاحب نسق برای امور ساختمانی مجاز به اجاره واگذار خواهد شد.

‌ماده 7 - کلیه اعیانی و مستحدثاتی که زارعان صاحب نسق احداث نموده باشند متعلق به زارعان آنها خواهد بود و سند اجاره فقط نسبت به عرصه به شرطی‌رعایت کاربری زمین با آنان تنظیم خواهد شد. ‌تبصره 1 - چنانچه در اجرای قوانین مختلف اراضی زارعان در اختیار اشخاص حقیقی یا حقوقی قرار گرفته و در این گونه اراضی مستحدثاتی ایجاد کرده باشند‌مستحدثات یاد شده متعلق به اشخاص یاد شده بوده و نسبت به عرصه با آنان سند اجاره تنظیم خواهد شد. ‌تبصره 2 - در صورتی که مستحدثاتی متعلق به موقوفه بوده و در اجرای قانون اجازه تبدیل به احسن و واگذاری دهات و مزارع موقوفه عام به زارعین صاحب‌نسق یا سایر قوانین مربوط به مراحل مختلف اصلاحات ارضی به زارعان صاحب نسق واگذار شده باشد (‌نظیر منازل مسکونی زارعان و محوطه مربوط به آن) و‌در حال حاضر نیز قابل بهره‌برداری باشد، حفظ و حراست آن به عهده متصرفان بوده و وجهی به عنوان اجاره‌بهای این گونه رقبات (‌ عرصه و اعیان) با رعایت‌عرف محل دریافت نخواهد شد. ‌تبصره 3 - کلیه مستحدثاتی که در دهات و مزارع موقوفه توسط خوش‌نشین‌ها و یا اشخاص غیر احداث شده و با تأیید معتمدان محل، اعیان متعلق به آنان‌شناخته شده باشد سند اجاره بر اساس نظر کارشناس رسمی دادگستری یا خبره محلی فقط در مورد عرصه با صاحبان اعیان تنظیم خواهد شد.

‌ماده 8 - تغییر کاربری زراعی و احداث هر گونه اعیانی بدون مجوز قانونی در اراضی نسق زراعتی موقوفه همچنان ممنوع می‌باشد. ‌تبصره - ادارات اوقاف و متولیان مکلفند صورت کلیه اعیانیهای احداثی در دهات و مزارع موقوفه را تهیه و به سازمان اوقاف و امور خیریه بفرستند.

‌ماده 9 - هر گاه در تشخیص زارع صاحب نسق اختلافی بوجود آید، فرمها و اسناد و صورتجلسات تنظیمی در اجرای قوانین اصلاحات اراضی ملاک عمل‌خواهد بود. ‌ماده 10 - در مورد زارعان و متصرفان و صاحبان اعیانی و انتقال‌گیرندگان موقوفات عام - موضوع مواد (5) و (9) این آیین‌نامه - در صورت خودداری از تنظیم‌سند اجاره طبق ماده (3) عمل خواهد شد.

‌ماده 11 - وجوه حاصل از فروش موقوفات مزروعی که در حساب شماره (5557) بانک تعاون کشاورزی تودیع شده و اهدایی دولت به موقوفه تلقی شده به‌نسبت دستور پرداختهای وصولی مربوط به هر موقوفه به حساب همان موقوفه منظور و واریز خواهد شد تا در صورت لزوم صرف عمران و آبادی موقوفه شود.

‌ماده 12 - به منظور رسیدگی به حساب بدهی معوق زارعان، از تاریخ فروش تا تاریخ تنظیم سند اجاره جدید با توجه به مفاد تبصره (1) ماده (6) این آیین‌نامه‌اجاره بها تعیین و تا میزان پرداختهای زارعان به حساب دولت با ارائه مدارک پرداخت اقساطی آنان تهاتر و در صورتی که زارعان بدهکار شوند مابه‌التفاوت‌محاسبه و به صورت نقد یا اقساط از آنان وصول و به حساب موقوفه واریز خواهد شد.

‌ماده 13 - کلیه مقررات این آیین‌نامه در مورد آبهای موقوفه که عواید آنها به مصارف عام می‌رسد نیز مجری است.

‌ماده 14 - در مواردی که جهت مورد نظر واقف تغییر یافته باشد به صورت اصلی بازگردانده می‌شود مگر این که بازگرداندن آن به وضع اول موجب عسر و حرج‌و قلت درآمد و امثال آن باشد که در این صورت ابقای آن به صورت فعلی با اجازه ولی فقیه یا نماینده ایشان در سازمان اوقاف و امور خیریه بلااشکال خواهد بود.

‌ماده 15 - در مورد ابلاغ نظرات کمیسیون موضوع ماده (2) و اخطارها و دعوتنامه‌هایی که ادارات اوقاف و امور خیریه در اجرای این آیین‌نامه صادر و ارسال‌می‌نمایند مقررات مربوط به ابلاغ تصمیمات شعب تحقیق اوقاف "‌مواد (10) و (29) و (31)" آیین‌نامه کیفیت تحقیق در شعب تحقیق سازمان حج و اوقاف و‌امور خیریه - موضوع تصویب‌نامه شماره 93366 مورخ 1365.10.18 - رعایت خواهد شد.

ماده 16 - مقررات این آیین‌نامه شامل موقوفات آستان قدس رضوی و حضرت معصومه و حضرت احمدبن موسی علیهم‌السلام و سایر موقوفاتی که متولیان آنها‌منصوب از طرف ولی فقیه باشند نیز می‌شود. متولیان و امنای این موقوفات راساً امور اجرایی را طبق ماده واحده قانون ابطال اسناد و فروش رقبات، آب و‌اراضی موقوفه و این آیین‌نامه به عهده خواهند داشت. ‌تبصره - متولیان موقوفات یاد شده می‌توانند در تشکیل کمیسیون موضوع ماده (2) این آیین‌نامه تنها برای موقوفات تحت تولیت خود اقدام نمایند.

‌ماده 17 - از تاریخ تصویب این آیین‌نامه کلیه مصوبات هیأت دولت که تغایر با این آیین‌نامه است ملغی می‌باشد. ‌حسن حبیبی - معاون اول رییس جمهور