مقدمه: در اجرای بند 6 ماده 7 و مادۀ 28 قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذر ماه 1384 و همچنین در اجرای بند هـ ماده 99 قانون برنامه پنج سالۀ پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب دی‌ماه 1389 به موجب اختیار حاصله از بند 2 مادۀ 7 قانون بازار اوراق بهادار، این دستورالعمل به منظور تشریح شرایطی که تحت آن شرایط یک شخص حقوقی، نهاد مالی محسوب شده و لذا مشمول مقررات نهادهای مالی از جمله الزام به ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار می‌‌گردد، تنظیم و به تصویب هیات مدیرۀ سازمان بورس و اوراق بهادار رسیده‌است.

مادۀ 1: کلیۀ اصطلاحات و واژه‌هایی که در مادۀ 1 قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه 1384 و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب آذرماه سال 1388تعریف شده‌اند، به همان مفاهیم در این دستورالعمل به کار رفته‌اند. واژه‌های دیگر به کار رفته در این دستورالعمل دارای معانی مشروح زیر می‌باشند: 1- قانون بازار اوراق بهادار: منظور قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه 1384 مجلس شورای اسلامی‌است. 2- قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید: منظور قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید به منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب آذرماه سال 1388 است. 3- آیین‌نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار: منظور آیین‌نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار مصوب ..... هیات وزیران است. 4- عناوین مختص نهادهای مالی : عناوین موضوع بند 2-1 مادۀ 2 این دستورالعمل است که در قوانین و مقررات برای نام‌گذاری نهادهای مالی، تعیین شده‌است. 5- موضوعات فعالیت منحصر به نهادهای مالی : موضوعات فعالیت موضوع بند 2-2 مادۀ 2 این دستورالعمل است که به موجب قوانین و مقررات، تصدی به این فعالیت‌ها منحصر به نهادهای مالی بوده و مستلزم اخذ مجوز از سازمان یا شورا است. 6- نفوذ قابل ملاحظه:توانایی مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به سیاست‌های مالی و عملیاتی واحد تجاری، ولی نه در حد کنترل سیاست‌های مزبور. نفوذ قابل ملاحظه معمولاً از طریق انتخاب حداقل یک عضو هیات مدیره (یا سایر ارکان اداره کننده مشابه) صورت می‌گیرد، اما ممکن است از روابط یا قراردادهای دیگر ناشی شود که به واحد سرمایه‌گذار اجازه مشارکت مؤثر در سیاست‌گذاری را می‌دهد. 7- کنترل:عبارت از توانایی راهبری سیاست‌های مالی و عملیاتی یک شخص حقوقی، به منظور کسب منافع از فعالیت‌های آن است. معیارهای توانایی کنترل براساس استانداردهای حسابداری ملی تعیین می‌شود. 8- کنترل مشترک:عبارت از مشارکت در کنترل یک فعالیت اقتصادی که به موجب توافق قراردادی (مشارکت خاص) است. معیارهای توانایی کنترل مشترک براساس استاندارهای حسابداری ملی تعیین می‌شود. 9- شخص وابسته:شخص وابسته به هر شخص حقیقی و حقوقی به شرح زیر است: الف ) شخص وابسته به هر شخص حقیقی عبارت است از همسر و اقرباء نسبی درجۀ اول از طبقۀ اول آن شخص و هر شخص حقوقی که تحت نفوذ قابل ملاحظه، کنترل یا کنترل مشترک شخص حقیقی مورد نظر باشد. ب) شخص وابسته به هر شخص حقوقی عبارت است از شخص وابسته به واحد تجاری که در استانداردهای حسابداری ملی ایران، تعریف شده‌است.

مادۀ 2: هر شخص حقوقی که قبلاً به عنوان نهاد مالی نزد سازمان به ثبت نرسیده‌باشد، در شرایط زیر ملزم است کتباً از سازمان درخواست نماید تا به عنوان یک نهادهای مالی متناسب با موضوع فعالیت یا متناسب با نام خود، نزد سازمان ثبت گردد یا به دلایل مندرج در این دستورالعمل، از الزام به ثبت به عنوان نهاد مالی، نزد سازمان مستثنی گردد: 2 – 1 – در صورتی‌که در نام خود یک یا چند عنوان از عناوین مختص نهادهای مالی را به شرح زیر استفاده نموده‌باشد: 2-1-1) عناوینی که در بندهای 7 و 13 تا 22 قانون بازار اوراق بهادار برای نهادهای مالی ذکر شده‌است که عبارتند از : شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کارگزار، کارگزار معامله‌گر، بازارگردان، مشاور سرمایه‌گذاری، سبدگردان، شرکت تامین سرمایه، صندوق بازنشستگی، صندوق سرمایه‌گذاری، مؤسسۀ رتبه‌بندی، شرکت پردازش اطلاعات مالی، شرکت سرمایه‌گذاری و شرکت مادر(هلدینگ)؛ 2-1-2) عناوینی که در بندهای " د" و "هـ" قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید برای نهادهای مالی ذکر شده‌است که عبارتند از : نهاد واسط و صندوق سرمایه‌گذاری؛ 2-1-3) عناوینی که در اجرای ماده 3 آیین‌نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار، برای نهادهای مالی مصوب شورای عالی بورس، انتخاب شده‌اند؛ 2-1-4) عناوینی که در مقررات مصوب ارکان بازار اوراق بهادار، به دلیل تشابه با عناوین مختص نهادهای مالی به شرح فوق، به عنوان عناوین مربوط به نهادهای مالی قلمداد شده و استفاده از آن‌ها مستلزم اخذ مجوز از سازمان می‌باشد. 2-2- در صورتی‌که یک یا چند نوع از فعالیت‌هایی که طبق قانون بازار اوراق بهادار و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید و مقررات مصوب ارکان بازار اوراق بهادر در مورد تاسیس و فعالیت نهادهای مالی و همچنین اساسنامه‌های نمونۀ مصوب سازمان برای نهادهای مالی، از جمله فعالیت‌‌های منحصر به نهاد مالی و مستلزم اخذ مجوز قلمداد شده‌اند را در موضوع فعالیت در اساسنامه خود قید نموده‌باشد. سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار فعالیت منحصر به نهادهای مالی محسوب نمی‌شود. 2-3- در صورتی‌که شخص حقوقی به هر نحو به موضوعات فعالیت منحصر به نهاد مالی اشتغال ورزد؛ 2-4- در صورتی‌که شخص حقوقی بیش از 50 درصد از دارایی‌های خود را به سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار اختصاص دهد یا بیش از 50 درصد از درآمد عملیاتی آن در طول یک‌سال مالی، از محل سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار (سود تخصیصی یا درآمد ناشی از افزایش قیمت اوراق بهادار)، کسب شده باشدو یکی از شرایط زیر را داشته‌باشد: 1 – در صورتی‌که نزد مرجع ثبت شرکت‌ها به‌صورت شرکت سهامی عام به ثبت رسیده باشد، یا 2 – در صورتی‌که نزد مرجع ثبت شرکت‌ها به‌صورت اشخاص حقوقی به غیر از شرکت‌ سهامی عام به ثبت رسیده‌ باشد و بیش از 50 درصد از دارایی‌های آن به سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های سهامی عام یا اوراق بهادار منتشره در عرضه‌های عمومی اختصاص داده شده‌ باشد یا بیش از 50 درصد درآمد عملیاتی آن در طول یک‌سال مالی از محل سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق بهادار یادشده ( ناشی از سود تخصیصی یا افزایش قیمت)، به‌دست آمده‌ باشد؛ تبصرۀ 1 : در محاسبۀ نسبت‌های موضوع بند 2-4 این ماده، ارزش‌های دفتری ملاک عمل بوده و در مورد آن بخش از دارایی‌های متقاضی که شرایط زیر را داشته باشد به ترتیب تعیین شده عمل خواهد شد: الف) مطالبات از اشخاص وابسته در صورتی‌که فعالیت اصلی شخص وابسته، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار باشد به عنوان سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار برای شخص متقاضی محسوب می‌گردد. ب)مطالبات سود سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، پیش پرداخت سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار و سپردۀ تودیع شده برای انجام معاملات اوراق بهادار، به عنوان سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار محسوب می‌شود. تبصرۀ 2 : در صورتی‌که سازمان پس از ارائه تقاضای موضوع این ماده، شخص حقوقی متقاضی را براساس این دستورالعمل، از جمله نهادهای مالی و ملزم به ثبت نزد سازمان قلمداد ننماید، موضوع را کتباً طی نامه‌ای رسمی به متقاضی یا مراجع ذیربط اعلام می‌نماید. در صورتی‌که شخص حقوقی مذکور پس از تاریخ نامۀ یادشده به تشخیص خود یا سازمان مشمول هریک از شرایط این ماده گردد، موظف است مجدداً درخواست موضوع این ماده را به منظور بررسی وضعیت خود به سازمان ارائه دهد. تبصرۀ 3 : متقاضی باید فرم مخصوصی را که توسط معاونت نظارت بر نهادهای مالی تنظیم می‌شود، تکمیل و به همراه گزارش‌ها و مدارک قیدشده در همان فرم به ضمیمه درخواست خود به سازمان ارائه نماید. در فرم یادشده یا به درخواست مدیریت مربوطه در سازمان، ارائه تمام یا بخشی از گزارش‌ها و مدارک زیر می‌تواند الزامی گردد: الف) کپی آگهی تاسیس مندرج در روزنامه رسمی کشور و کپی آگهی تغییرات بعدی در روزنامه رسمی کشور در زمینۀ نام، موضوعات فعالیت، اساسنامه و سرمایۀ متقاضی؛ ب) آخرین اساسنامۀ ثبت شدۀ متقاضی؛ ج) صورت‌های مالی برای دو سال مالی آخر متقاضی؛ د) اظهارنظر حسابرس ذیصلاح (مؤسسه حسابرسی معتمد سازمان یا حسابرس عضو جامعه حسابداران رسمی ایران)، راجع به صورت‌های مالی دو سال مالی آخر متقاضی؛ هـ) گزارش بازرس قانونی برای دو سال مالی آخر متقاضی؛ و) گزارش هیات مدیره راجع به عملکرد و فعالیت متقاضی در دو سال مالی آخر. تبصرۀ 4 : فهرست موضوعات فعالیت منحصر به نهادهای مالی که تصدی به آن‌ها مستلزم اخذ مجوز است، متناسب با قوانین و مقررات مصوب و اصلاحات بعدی آن‌ها، به تصویب هیات مدیرۀ سازمان رسیده و از طریق پایگاه الکترونیکی سازمان و سایر طرق مقتضی، به اطلاع عموم می‌رسد.

مادۀ 3: سازمان، اطلاعات و مدارک متقاضی موضوع مادۀ 2 را بررسی و به ترتیبی که در زیر تعیین شده‌است راجع به اینکه متقاضی باید به عنوان نهاد مالی نزد سازمان به ثبت برسد یا اینکه نهاد مالی نبوده و ملزم به ثبت نزد سازمان نمی‌باشد، تصمیم‌گیری کرده و موضوع را به اطلاع متقاضی می‌رساند: 3-1) در صورتی‌که شخص حقوقی متقاضی، در زمینه موضوعات فعالیت‌ منحصر به نهادهای مالی فعالیت عمده‌ای ننموده باشد و ترکیب دارایی‌ها و درآمدهای آن به گونه‌ای نباشد که براساس بند 2-4 مادۀ 2 این دستورالعمل نهادمالی محسوب گردد، آن‌گاه نهاد مالی نبوده و ملزم به ثبت نزد سازمان نمی‌باشد. 3-2) در صورتی‌که شخص حقوقی متقاضی، در موضوعات فعالیت منحصر به نهادهای مالی فعالیت عمده داشته‌ باشد یا در صورتی‌که ترکیب دارایی‌ها یا درآمد آن به گونه‌ای باشد که طبق بند 2-4 مادۀ 2 این دستورالعمل نهاد مالی محسوب گردد، آن‌گاه به یکی از دو طریق زیر عمل خواهد شد: الف) در صورتی که مطابق مقررات مربوطه مجوز فعالیت به عنوان نهاد مالی را کسب نماید آن‌گاه باید به عنوان نهاد مالی متناسب با مجوز صادره، نزد سازمان به ثبت رسیده و در مهلتی که سازمان تعیین می‌کند، شرایط مربوط به همان نهاد مالی را احراز کند. ب) در صورتی‌که طبق مقررات مربوطه موفق به دریافت مجوز فعالیت به عنوان نهاد مالی نشود، نهاد مالی محسوب نشده و باید متناسباً اقدامات موضوع مادۀ 4 را انجام دهد. تبصرۀ 1 : در صورتی‌که طبق این ماده، متقاضی نهاد مالی محسوب نشود، می‌تواند تقاضا نماید به یکی از نهادهای مالی موضوع قانون تبدیل و نزد سازمان ثبت گردد. در این‌صورت موضوع طبق مقررات مربوطه، توسط سازمان بررسی شده و نتیجه به متقاضی ابلاغ می‌گردد. تبصرۀ 2 : در صورتی‌که برای ثبت یا عدم الزام به ثبت به عنوان یک نهاد مالی، متقاضی باید شرایط خاصی را طبق مقررات مربوطه احراز یا رعایت کند، شرایط مذکور و مهلت احراز آن‌ها توسط سازمان تعیین و به متقاضی ابلاغ می‌گردد و متقاضی ملزم است مطابق آن عمل نماید.

مادۀ 4 : شخصی که براساس مادۀ 3، نهاد مالی محسوب نشده‌، ملزم‌است اقدامات زیر را در مهلتی که سازمان تعیین می‌نماید به انجام رساند: 1) در صورتی‌که در نام خود، عناوین مختص نهادهای مالی را به‌کار برده باشد، باید نام خود را براساس ضوابط زیر اصلاح و نام اصلاح‌شده را در مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت و در روزنامه رسمی کشور آگهی دهد و یک نسخه از این آگهی را به سازمان ارسال نماید: 1-1) در صورتی‌که عبارت " سرمایه‌گذاری" در نام خود استفاده نموده باشد باید این عنوان را حذف نماید یا عبارتی پس از آن استفاده شود که نشان دهد فعالیت اصلی شخص حقوقی مذکور، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار نمی‌باشد. 1-2) در صورتی‌که از سایر عناوین مختص نهادهای مالی به هر نحو در نام خود استفاده نموده باشد، باید این عناوین را از نام خود حذف نماید. 2) در صورتی‌که در موضوعات فعالیت خود در اساسنامه، یک یا چند فعالیت از موضوعات فعالیت‌ منحصر به نهادهای مالی را قید نموده باشد، آن موضوعات فعالیت را با رعایت تشریفات تغییر در اساسنامه، از اساسنامه خود حذف و تغییرات اساسنامه را نزد مرجع ثبت شرکت‌ها، ثبت نموده و تغییرات را در روزنامه رسمی کشور آگهی دهد. 3) در صورت تصدی به موضوعات فعالیت‌ منحصر به نهادهای مالی، فعالیت‌های یادشده را متوقف نماید.

مادۀ 5 : شخص حقوقی که براساس بند 2-4 مادۀ 2 این دستورالعمل نهاد مالی محسوب می‌شود براساس معیارهای زیر به عنوان شرکت سرمایه‌گذاری یا شرکت مادر ( هلدینگ) نزد سازمان به ثبت رسیده و باید در مهلت تعیین شده توسط سازمان، شرایط خود را با مقررات مربوطه تطبیق دهد: 1 – در صورتی‌که بیش از 50درصد از دارایی‌های شخص حقوقی که به اوراق بهادار اختصاص داده شده‌است، در سهام، سهم‌الشرکه یا واحدهای سرمایه‌گذاری شرکت‌ها، مؤسسات یا صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری شده باشد که به موجب این سرمایه‌گذاری، شخص حقوقی به تنهایی یا به همراه اشخاص تحت کنترل خود در شرکت، مؤسسه یا صندوق سرمایه‌پذیر نفوذ قابل ملاحظه یافته یا کنترل آن را به‌دست آورده است، آن‌گاه شخص حقوقی به عنوان یک شرکت مادر (هلدینگ) محسوب می‌گردد. 2 – در صورتی‌که وضعیت شخص حقوقی با شرایط قید شده در بند 1 فوق مطابقت نداشته باشد، آن‌گاه شخص حقوقی به‌عنوان یک شرکت سرمایه‌گذاری محسوب می‌گردد.

مادۀ 6 : در صورتی‌که هریک از نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان، تمایل داشته‌باشد که به نهاد مالی از نوع دیگری تبدیل شود، لازم است طرح کسب و کار خود را برای این منظور تنظیم و پس از تایید هیات مدیرۀ خود، به همراه تقاضای تبدیل به سازمان ارائه دهد. طرح کسب و کار یادشده باید حداقل شامل موارد زیر باشد: 1 – دلایل تصمیم برای تبدیل به نهاد مالی دیگر؛ 2 – راهبرد و برنامه زمان‌بندی شدۀ متقاضی برای تطبیق با شرایط آن نوع نهاد مالی که قصد تبدیل به آن را دارد؛ در صورتی‌که دلایل متقاضی برای تبدیل به نهاد مالی دیگر و همچنین راهبرد و برنامۀ زمان‌بندی برای احراز شرایط لازم به تشخیص سازمان، غیر قابل قبول ارزیابی نشده و تبدیل متقاضی به نهاد مالی مورد نظر به تایید مراجع ذیربط طبق مقررات مربوطه برسد، موضوع به متقاضی اعلام تا طبق راهبرد و برنامۀ زمان‌بندی اعلام شده، اقدام نماید. در این‌صورت تخلف متقاضی از برنامۀ اعلام شده، به منزلۀ تخلف از مقررات نهاد مالی محسوب و متناسباً رسیدگی خواهد شد. تبصره : در صورتی‌که هریک از نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان، تمایل داشته باشد از فعالیت به عنوان یک نهاد مالی کناره‌گیری نماید، مطابق با همین ماده عمل می‌‌شود، لکن نهاد مالی مذکور باید مقررات مربوط به کناره‌گیری از فعالیت مربوطه را نیز مراعات نماید.

مادۀ 7 : هر شخص حقوقی که به عنوان شرکت سرمایه‌گذاری یا شرکت مادر (هلدینگ) نزد سازمان به ثبت می‌رسد، ملزم است در ترکیب دارایی‌های خود، موارد زیر را رعایت نماید: 1 – حداقل 80 درصد از دارایی‌های خود را به سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار اختصاص دهد؛ 2 – شرکت‌ مادر (هلدینگ) باید حداقل 70درصد از دارایی‌های خود را به سرمایه‌گذاری در سهام یا سهم‌الشرکه یا واحدهای سرمایه‌گذاری دارای حق رای شرکت‌ها، مؤسسات یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری دیگر اختصاص دهد به‌طوری‌که در شرکت‌ها، مؤسسات یا صندوق‌های سرمایه‌پذیر، به تنهایی یا به همراه اشخاص تحت کنترل خود نفوذ قابل ملاحظه یافته یا کنترل آن‌ها را به‌دست آورد؛ 3 – شرکت‌ سرمایه‌گذاری باید حداقل 70 درصد از دارایی‌های خود را به سرمایه‌گذاری در اوراق بهاداری اختصاص دهد که در اثر سرمایه‌گذاری در این اوراق بهادار، به تنهایی یا به همراه اشخاص تحت کنترل خود در شرکت ناشر اوراق بهادار یادشده، نفوذ قابل ملاحظه پیدا نکند یا کنترل آن را به‌دست نیاورد.

مادۀ 8 : این دستورالعمل در 8 ماده و 7 تبصره در تاریخ 21/8/1390 به تصویب هیات‌مدیرۀ سازمان بورس و اوراق بهادار رسیده و از تاریخ ابلاغ لازم‌الاجراست.