تفاوت عقد و قرارداد | آیا عقد با قرارداد تفاوت دارند؟

در نگاه اول و به طور کلی عقد و قرارداد یکی است و میان آنها تفاوت عقد و قرارداد معنا داری وجود ندارد. اما اگر بخواهیم به زبان حقوق دانان عقد را شرح دهیم به این معنا است که به آن دسته از عقودی گفته می شود که در قانون مدنی شرایط آن ها ذکر شده است مانند عقد اجاره ، عقد رهن ، عقد بیع، عقد وکالت، عقد مضاربه و غیره و تحت عنوان عقود معین در قانون مدنی از آن ها نام برده شده است. در مقابل ، قرارداد را می توانیم این گونه شرح دهیم که بر تمامی عقود خواه معین باشد یا غیرمعین اطلاق می شود.

طبق ماده 183 قانون مدنی عقد چنین بیان شده است :« عقد عبارت است از اینکه ، یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری نمایند و مورد قبول آن‌ها قرار گیرد» در این تعریف، هر عقد دو شرط اساسی دارد:

1.در اثر توافق دو یا چند اراده به وجود می آید.

٢. نتیجه و منظور از توافق ایجاد تعهد است.

بر مبنای ظاهر این تعریف، اگر تراضی به منظور تبدیل تعهد یا سقوط و انتقال آن یا نقل ملکیت انجام شود، با این که چهره انشایی دارد، نباید عقد نامیده شود. ولی، دقت بیشتر نشان می دهد که باید از این ظهور چشم پوشید. نویسندگان قانون مدنی تعهد را به معنی مرسوم کنونی که از آثار عقد است نگرفته اند و به همین جهت تعهد و پذیرش آن را عقد گفته اند. پیشینه تاریخی قانون مدنی نیز این احتمال را تقویت می کند، زیرا فقيهان عقد را به «عهد مؤکد» تعبیر کرده اند و در حقوق اسلام نیز هیچ گاه اثر عقد محدود به ایجاد تعهد نبوده است. پس، باید پذیرفت که در این تعریف مقصود از تعهد، تراضی آمیخته با التزام و پایبندی است.

عقد یا قرارداد، عمل حقوقی است که به توافق صورت می پذیرد. نماینده دو نفع متضاد روبروی هم قرار می گیرند و راه مشترکی را برای دستیابی به هدف خاص خود جستجو می کنند؛ توافق بر سر همین راه مشترک است که با دو انشاء منوط به هم بروز می کند و اثر معهود دلخواه را به بار می آورد.

برای مثال، خرید و فروش (بيع) عقد است زیرا، اگر حسن بخواهد مزرعه خود را به حسین بفروشد، باید تملیک مزرعه را با بهای معین انشاء کند. حسین نیز به نوبه خود بایستی خرید مزرعه را با همان بها اراده نماید تا مبادله صورت پذیرد. هیچ یک از این دو انشاء مستقل نیست؛ منوط و متکی به هم است. حسین مزرعه را می دهد، بدین شرط که حسن هم بهای آن را بپردازد؛ حسن نیز پول می دهد تا مزرعه را بگیرد. به همین جهت، باید پذیرفت که دو انشاء یک مجموعه تجزیه ناپذیر است. مفاد همین مجموعه را «قصد مشترک» می نامند و مبنای تفسیر عقد می سازند.

پس، برای تحقق عقد، گذشته از ضرورت وجود دو اراده، دو شرط ضروری است:

شرط اول:

اراده هایی که با هم برخورد پیدا می کند، باید چهره انشایی داشته باشد، یعنی اثری را به وجود آورد. اگر یکی از دو طرف به ایجاد حقی در گذشته اقرار و دیگری هم گفته او را تصدیق کند، این توافق را نباید عقد پنداشت چراکه آنچه تحقق یافته اشتراک نظر در «اخبار به حق» است نه در انشای آن. ماده ۱۹۱ ق.م. که اعلام می کند: «عقد محقق می شود به قصد انشاء» اشاره به همین نکته است. پس، باید گفت: عقد توافق دو انشاء است.

شرط دوم:

اثر دلخواه باید ناشی از توافق دو انشاء و محصول مشترک دو اراده باشد. پس اگر یک اراده بتواند حقی را به استقلال ایجاد کند، عمل حقوقی را نباید عقد شمرد، هر چند که اراده دیگر بتواند آن را از بین ببرد. به بیان دیگر، توافق در انشاء باید سبب ایجاد اثر حقوقی باشد نه شرط بقای آن. برای مثال، در وصیت عهدی که اعطای در شمار قراردادها نمی آورد. نیابت تنها به اراده موصی انجام می پذیرد، امکان رد وصی در زمان حیات موصی آن را در شمار قراردادها نمی آورد.

ايقاع، که با یک انشاء واقع می شود و اثر دلخواه را ایجاد می کند، بدون اینکه نیاز به توافق باشد: چنانکه ابراء به اراده طلبکار واقع می شود و طلاق به اراده شوهر.

از آنچه گفته شد، این نتیجه به دست آمد که توافق دو اراده رکن اصلی قرارداد است. ولی، مفهوم توافق، به تناسب نظری که درباره نقش عقد و مبنای الزام ناشی از آن پذیرفته می شود، تفاوت می کند: در نظریه مرسوم بین حقوقدانان، توافق از هماهنگ شدن خواست واقعی دو طرف ایجاد می شود، ولی تمایل گروهی از نویسندگان بر این است که برخورد اراده های ظاهری را توافق بنامند. بر این مبنا، نیروی الزام آور عقد به اعلام اراده ها، به عنوان یک پدیده اجتماعی، تعلق دارد و نباید آن را متکی بر خواست درونی آنان کرد.

شخصی که اراده خویش را بیان کرده است باید نتایج حاصل از این اقدام را نیز تحمل کند، هر چند که این نتیجه با خواست واقعی او یکسان نباشد. به بیان دیگر، شخص به آنچه اعلام می کند پایبند است. جامعه باید انتظار و اعتماد متعارف و مشروعی را که اشخاص در روابط اجتماعی پیدا می کنند محترم بدارد و آنان را به عبث مأيوس نسازد. پس، طرف قرارداد نیز به انتظار و اعتماد معقولی که گفته ها و نوشته ها و کردار او به وجودآورده است پای بند می شود.

از آنچه گفته شد چنین برمی آید که تعریف عقد را نباید با چگونگی اثر آن مخلوط  کرد.همین اندازه که مقصود دوطرف ایجاد اثر حقوقی باشد نه وعده دوستانه و اخلاق کافی است. آنچه ضروری است این که عهدی استوار ببندند؛ عهدی که به مقتضای آن بتوان حمایت قانون و دادگاه را جلب کرد کرد. خواه اثر آن تملیک باشد یا ایجاد تعهد یا اباحه و اذن و مانند اینها.

نکته دیگری را که باید از نظر دور نداشت این است که دو اراده باید متقابل و نمایند دو نفع گوناگون باشد: در فرضی که مدیران شرکت یا متولیان وقف برای رسیدن به هدف مشترک با هم توافق می کنند، هر چند توافق به منظور ایجاد اثر حقوقی است، به تصمیم آنان «عقد» گفته نمی شود. به ویژه، جایی که نظر اکثریت مناط اعتبار قرار می گیرد و بر اقلیت تحمیل می شود، فاصله آن از عقد آشکارتر است. پس، در تعریف عقد می توان گفت: «توافق دو انشاء متقابل است که به منظور ایجاد اثر حقوقی انجام می شود.

اگر در تهران هستید و به وکیل قرارداد در تهران نیاز دارید دپارتمان معید یکی از بهترین دپارتمان های حقوقی در ایران است که شما میتوانید به صورت آنلاین از این دپارتمان مشاوره بگیرید.

شماره تماس دپارتمان معید 

021-91016668