ترمینولوژی
حرف د
دلال
دلال کسی است که در مقابل اجرت واسطه انجام معاملاتی شده یا برای کسی که میخواهد معاملاتی نماید طرف معامله پیدا میکند. اصولاً قرارداد دلالی تابع مقررات راجع به وکالت است. (ماده 335 قانون تجارت مصوب 13/2/1311)
دلیل
دلیل عبارت از امری است که اصحاب دعوا برای اثبات یا دفاع از دعوا به آن استناد مینمایند. (ماده 194 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور مدنی) مصوب 21/1/1379)
دلیل
دلیل عبارت از امری است که اصحاب دعوی برای اثبات دعوی یا دفاع از دعوی به آن استناد مینمایند. (ماده 353 قانون آیین دادرسی مدنی مصوب 25/6/1318)
دمپینگ
هرگاه کالایی با قیمت نامتناسب یا تسهیلات غیرعادی از کشوری برای ورود به ایران عرضه شود (دمپینگ Dumping) و این عمل برای اقتصاد کشور رقابت ناسالم تلقی گردد هیأت وزیران میتواند در هر موقع بنا به پیشنهاد وزارت اقتصاد برای ورود کالای مزبور از آن کشور سود بازرگانی ویژهای برقرار کند. (ماده 7 قانون امور گمرکی مصوب 30/3/1350)
دوایر محلیه
در ایالات و ولایات و بلوکات برای ترتیب و تنظیم کلیه امور علاوه بر انجمن ایالتی و ولایتی و بلدی که مطابق نظامنامه انجمنهای مذکوره تکالیفشان معین است دوایری تشکیل میشود که به دوایر محلیه موسوم خواهد بود (در مقابل دوایر مرکزیه که عبارت از وزارتخانهها است) این دوایر از حیث وظایف و وسعت قلمرو و حدود اختیارات از یکدیگر متمایزند چنانکه از حیث وظایف کلیه منقسم میشوند به دوایر اداریه و عدلیه و از حیث قلمرو به دوایر ایالتی و ولایتی و بلوکی و از حیث اختیارات به دوایر تابعه و متبوعه چنانکه بلوک در اختیارات تابع اداره ولایات است و قریه تابع اداره بلوک. (ماده 4 قانون تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام مصوب 27/9/1286)
دوره عمل
دوره عمل عبارت از مدتی است که قانون برای جریان عملیات بودجه یک سنه مالی معین مینماید. مدت مزبور برای تشخیص مطالبات داینین دولت و بستن حساب عایدات و پرداخت مخارج تا روز آخر ماه سوم سال بعد است. (ماده 2 قانون محاسبات عمومی مصوب 10/12/1312)
دوره عمل
دوره عمل عبارت از مدتی است که قانون برای جریان معاملات بودجه یک سنه مالیه معین مینماید. مدت مزبوره برای تشخیص و حواله مطالبات داینین دولت تا روز آخر ماه سوم سال بعد است و برای ختم اعمال دایر به دریافت عایدات و پرداخت مخارج تا روز آخر سال بعد است. (ماده 2 قانون محاسبات عمومی مصوب 3/12/1289)
دولت
منظور از دولت و مؤسسات وابسته به دولت عبارت است از کلیه وزارتخانهها و مؤسسات وابسته به دولت و همچنین مؤسسات بازرگانی و انتفاعی به شرح فهرست ضمیمه که در این آییننامه به نام سازمانهای دولتی خوانده میشود. (ماده 1 آییننامه اجرایی قسمت اول تبصره 29 بودجه سال 1344 کل کشور مصوب 18/11/1344)
ده
چند آبادی و مزرعه نزدیک یا متصل به هم که مجموعاً دارای ضوابط ماده یک باشند به پیشنهاد فرماندار و تأیید انجمن شهرستان و موافقت وزارت کشور و وزارت تعاون و امور روستاها ده شناخته میشود. (ماده 2 قانون تشکیل انجمن ده و دهبانی مصوب 25/12/1353)
دهات خرده مالک
دهات خرده مالک عبارت از دهاتی هستند که مشمول پرداخت مالیات مزروعی نمیباشند. (تبصره2 ماده 8 از قانون بنگاه عمرانیکشور مصوب11/5/1334)
ده پهلوی
مسکوک طلای ده پهلوی دارای 223820/73 گرم طلای خالص و قطر آن 50 میلیمتر حد ترخص وزن دو در هزار. (بند ز قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا مصوب 22/2/1355)
دهستان
دهستان کوچکترین واحد تقسیمات کشوری است که دارای محدوده جغرافیایی معین بوده و از به هم پیوستن چند روستا، مکان، مزرعه همجوار تشکیل میشود که از لحاظ محیط طبیعی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی همگن بوده و امکان خدماترسانی و برنامهریزی در سیستم و شبکه واحدی را فراهم مینماید. (ماده 3 قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب 15/4/1362)
دهستان
وزارت کشور به تدریج از چند ده متصل به یکدیگر که دارای وضع جغرافیایی و اقلیمی مشابهی بوده و از نظر اقتصادی و اجتماعی و آموزشی و تعاونی با یکدیگر ارتباط و وجه مشترک داشته باشند واحدی به نام دهستان تشکیل خواهد داد که از لحاظ اداری تابع بخش معینی خواهد بود. (ماده 4 قانون تشکیل انجمن ده و دهبانی مصوب 25/12/1353)
دهکده مجاور جنگل
دهکده مجاور جنگل دهکدهای است که اراضی آن لااقل از یک طرف به جنگل متصل باشد. (بند 14 ماده 1 از قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگلها و مراتع مصوب 25/5/1346)
دیات
دیات، جزای مالی است که از طرف شارع برای جرم تعیین شده است. (ماده 10 قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 21/07/1361)
دیافراگم
سیستمی افقی یا تقریباً افقی است که نیروهای جانبی را به اجزای مقاوم قائم منتقل مینماید. این سیستم میتواند مهاربندیهای افقی را نیز شامل گردد. (بخش تعاریف آییننامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله مصوب 17/9/1378 هیأت وزیران)
دین رسمی ایران
دین رسمی ایران، اسلام و مذهب جعفری اثنی عشری است...... (اصل دوازدهم قانون اساسی)
دیوار برشی
دیواری است که برای مقاومت در برابر نیروهای جانبی که در صفحه دیوار عمل میکنند، طراحی شده است و به آن دیافراگم قائم نیز گفته میگردد. (بخش تعاریف آییننامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله مصوب 17/9/1378 هیأت وزیران)
دیواره ساحلی
سازه یا بنایی است که در امتداد تقریبی دیواره طبیعی یا سواحل و برای تثبیت و حفاظت سواحل و زمینهای جانبی در برابر سیل و فرسایش احداث میشود. (آییننامه اجرایی قانون حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانههای مرزی مصوب 18/12/1363 هیأت وزیران)
دیوانعالی تمیز
دیوانعالی تمیز دارای دو شعبه و لدی الاقتضا سه شعبه است هر شعبه مرکب از یک رئیس و سه مستشار که یک نفر از آنها به نوبت به تعیین رئیس شعبه عضو ممیز شده و هیأت محکمه مرکب از سه نفر خواهد بود. رئیس شعبه اول سمت ریاست کل دیوان تمیز را خواهد داشت. (ماده 38 قانون اصول تشکیلات عدلیه مصوب 28/4/1307)