یا حقوق بین الملل موضوعه قواعد جاری در روا بط دول را گویند خواه منشاء آنها عهود باشد خواه عادات. در مقابل حقوق بین الملل طبیعی بکار می رود.

رشته ای است از حقوق که از روابط افراد تابع دول مختلف بحث می کند دراصطلاح دیگر(که کمتر معروف است) آنرا حقوق خاص خارجی گویند که اصطلاح نارسائی است.

قواعدی که هر چند مورد عمل تمام دول نیست ولی عقل سلیم و عدالت اقتضاء می کند که بآنها عمل کنند. بسیاری از قواعد حقوق یک عنصری دراین زمینه قابل اجراء است. (رک. حقوق یک عنصری)

رشته ای است از علم حقوق که از روابط دو یا چند دولت بحث می کند. اصطلاحات: حقوق عام خارجی حقوق عام ملل - حقوق دولی عام هم در همین معنی بکاررفته است که فقط اصطلاح اخیر را میتوان رسا دانست.

رک. حقوق بین الملل حقیقی

رشته ای است از حقوق خصوصی که روابط بین تجار ویا اعمال تجاری را تنظیم میکند. مقررات این رشته از حقوق درکشور ما از حقوق کشورهای اروپای لاتین گرفته شده است.

حقوق برخوردار از ضمانت اجراء را گویند. و حقوق موضوعه و حقوق مثبته هم نامیده میشود. اصطلاح دوم شایع تر است.

فن مقایسه تاسیسات حقوقی حقوق دویا چند کشور را گویند هدفهای مقایسه بحسب مصالح کشور مطالعه کننده ومقایسه کننده فرق می کند. حقوق تطبیقی یک روش مطالعه آموزنده و دشوار است. هنوز استفاده از این رشته حقوقی در کشور ما شروع نشده است فعالیت این رشته حقوق درتفاهم ملل و صلح بین المللی مؤثر است و درعین حال دانش حقوق را توسعه وترقی میدهد واز افراط وتفریط علماء حقوق در مطالعات می کاهد. و چون فعالیت این رشته از دانش حقوق در کشور ما هنوز شروع نشده عموما بآن بنظر رشته بی تاثیر نگاه می کنند.

رک. تقاعد

مرادف حقوق مکتسبه است. (رک. حقوق مکتسبه)

مجموعه مقرراتی که از راه تصویب مجالس مقننه یا قوه مجریه (درزمینه آئین نامه ها وتصویب نامه ها) درکشور ایران بعد ازمشروطه پدید آمده است وهم چنین است مباحثی که دانشمندان ایرانی حقوق دراطراف مقررات مزبور بوجود آورده اند. مقررات و مباحث مذکور از حقوق کشورهای لاتین و حقوق اسلام متاثر است. ارکان حقوق جدید ایران عبارت است از: اول- مقررات ماخوذ از فقه امامیه که تقریبا نود درصد قانون مدنی ما را تشکیل میدهد و غالب آنها قول مشهور فقهاء است. و بهترین متون قانونی ما را فراهم آورده است. دوم - مقررات ماخوذ ازحقوق کشورهای لاتین که قسمت اعظم مقررات کنونی کشور است. سوم - آئین نامه ها و تصویب نامه ها که بمقدار فراوانی منعکس کننده احتیاجات بومی است و اقتباس در این قسمت کمتر از دو قسم اول و دوم است... چهارم - کتب و رسالات و مقالات که غالبا درشرح وتفسیر مقررات مذکور فوق نوشته شده و قسمت اعظم آنها اقتباس از تألیفات اسلامی یا اروپائی است با این تفاوت که در قسمت اقتباس از تالیفات اروپائی بعلت عدم احاطه کافی اقتباس بسیار ناقص بنظر میرسد وهنوز درترجمه متون حقوقی اروپائی راهی دراز در پیش است. پاره ای از کتب و مقالات بطور نادرجلوه های مستقلی ازفکر حقوق جدید ایران بشمار می آید (مانند کتب مربوط به رویه های قضائی وکتاب اصول فلسفی حقوق از راقم این سطور که تعبیر جدیدی از حقوق طبیعی است) کتبی که بارعایت امانت درتحقیق وبسبک غربی در ایران نوشته میشود در صورت وشکل دادن بحقوق جدید تاثیر فراوان دارد ازآنجمله است دانشنامه حقوقی- مقدمه عمومی علم حقوق - تاریخ حقوق ایران بعد از اسلام وکتاب حاضر که همه آنها برای نخستین بار درنیم قرن اخیر نوشته شده است. رساله هائی که فارغ التحصیلان دوره دکتری حقوق دانشگاه تهیه می کنند قسمتی از پیکره حقوق جدید ایران را تشکیل میدهند. معذلک هنوزحقوق جدید ایران برای اینکه پختگی پیدا کند راه دور و درازی در پیش دارد.

الف - درمعنی اعم شامل حقوق ماهوی جزا و حقوق شکلی جزا می باشد. وآن رشته ای است از حقوق که هدف آن پیش بینی و مجازات اعمالی است که منافات با نظم اجتماعی دارد droit criminel ب- درمعنی اخص فقط شامل حقوق ماهوی جزا است. وآن رشته ای است از حقوق که جرائم را تعریف و مجازات آنها را معین و شرائط مسئولیت کیفری را معین میکند droit penal

رشته ای است از علم حقوق که از جرائم اختصاصی بحث می کند. (رک. جرائم اختصاصی)

بموجب این نظریه باید یک سلسله قواعد جزائی بر دول حاکم بوده و دولتها بعنوان اشخاص حقوقی دربرابریک دادگاه جزای بین الملل مسئول باشند.

علمی که موضوع آن عبارت است ازصلاحیت مراجع کیفری کشور در مقابل مراجع کیفری خارج و اجرای قوانین جزای خارجی (شکلی- ماهوی) نسبت به امکنه و اشخاص و اعتبار احکام جزائی صادر شده از خارجه درکشور

رشته ای است ازعلم حقوق که از جرائم عمومی بحث می کند. (رک. جرائم عمومی)

یا حقوق جزا بمعنی اعم : رشته ای است از حقوق که موضوع آن تعیین حدود جرم و تعیین مجازات و تعیین مجرم است یعنی حقوق ماهیتی و شکلی جزا. (رک. حقوق جزا)

هرحقوقی که بین تاسیس های حقوقی آن، رابطه واحدی پیش بینی نشده باشد مثلا در همه حقوقهای جهان ارتباطی بین نکاح وعقد بیع یا بین قتل واجاره تصور نمیکنند و این تاسیس های حقوقی را مستقل از یکدیگر میشمرند درحالیکه این تصور نباید درست باشد و یک رابطه معنوی همه آنها را بهم متصل می کند. (رک. حقوق یکعنصری)

یا حقوق مشروعه حقوقی را گویند که قانون برای شخص شناخته باشد (ماده 139- 143 قانون جزا)

برمجموع دو رشته حقوق (حقوق بین الملل عمومی - حقوق بین الملل خصوصی) گفته می شود. اصطلاح بالا در مقابل اصطلاح ((حقوق داخلی)) استعمال می شود.